¿Canto vale a liberdade dun pobre?

Un home pasou trece anos na cadea, condenado por delitos de violacións que non cometera. Era drogadicto e pobre, e tiña, igual que o auténtico violador, un defecto na vista. Unha das vítimas creu que era o home que a atacara e non se necesitou máis. Ata aquí a cousa resulta máis ou menos comprensible aínda que, dados os erros que se producen nos recoñecementos e dado que as vítimas foron varias, que só unha testemuña se converta en proba definitiva resulta sospeitoso. Quizá se o acusado fose rico, famoso ou poderoso se necesitasen máis evidencias, pero, en fin.

O intolerable ocorreu despois. Tras meter na cadea o acusado, violacións semellantes ás denunciadas seguiron a producirse e a policía comezou a pensar que quizá fose inocente. O Instituto Nacional de Toxicoloxía revisou de novo os restos biolóxicos do caso e concluíu que non eran do acusado. A policía comunicouno a Audiencia. E, cousa incomprensible, a Fiscalía non pide a revisión do caso. ¿Quen é o responsable? ¿Unha persoa en concreto ou esa entidade abstracta que é o Ministerio de Xustiza?

Sete anos despois aparece o verdadeiro culpable e o home que leva trece aos na cadea queda por fin en liberdade no verán do 2008. O 31 de decembro do 2010, recibe unha indemnización: 555.600 euros polos 4.630 días que pasou inxusta e inxustificadamente na cadea. A 120 euros por día. Demasiado barato. A ese prezo, ¿para que molestarse en revisar os casos dos marxinados sociais?

Un drama humano

Cando se fusionan dúas ou máis caixas sempre sobra xente. Este é un problema social que non se pode esquecer. Todo o mundo teme pola conservación do seu emprego e a tensión é inevitable, pero hai diferenzas notables. Os que teñen unha idade próxima á xubilación están menos preocupados, porque o mais habitual é que se lles ofreza a posibilidade de prexubilarse con todo o salario ata que cumpran os sesenta e cinco anos. De aí para baixo comezan os problemas. Os que roldan os cincuenta, se os despiden, teñen unha boa indemnización, que ademais acostuma a levar aparellada un incentivo extra de tipo económico. Para moitos, non obstante, segue a ser un problema. Se aínda sobra xente, os máis ameazados son os máis novos, porque o seu despido é o máis barato. Pero esta xente é tamén a máis preparada (idiomas, másteres de todo tipo). A súa perda, a medio prazo, será sen dúbida un problema para a empresa. E aínda hai que considerar as posibilidades de desprazamento. A quen viva en Córdoba non o enviarán probablemente a Barcelona, porque non lle compensa á empresa, pero si poden desprazalo dabondo como para trastornar todos os plans da familia: casa, colexios dos nenos, etcétera. E por último está a reorganización do organigrama. Eu coñezo a un alto executivo dunha caixa andaluza afondado na depresión porque, aínda que mantén o salario, perdeu a capacidade de mando que tiña anteriormente. Ou sexa, que as fusións, que son boas para o sector financeiro, levan aparellado para moitas persoas un sufrimento que, en xustiza, hai que intentar reducir ao mínimo.

O amor da súa vida

Ocorreu en Pontevedra , pero feitos similares ocorren por onde queira: cinco días antes de morrer asasinada pola súa parella, a vítima suplicoulle ao director do cárcere onde o tipo cumpría condena por maltrato continuado á súa muller e aos fillos, que lle concedese o terceiro grado. Unha xuíza coméntame que á gran maioría de mulleres que por diversos motivos -medo, vergonza…- non denuncian, hai que sumar as que desculpan ao maltratador e, cando a xustiza actúa, néganse a declarar contra el, e, se é condenado, solicitan visitas vis a vis. Dan sempre a mesma explicación: «É o amor da miña vida».

Trátase de situacións irracionais nas que se xuntan elementos diversos. Hai un compoñente sadomasoquista, porque malos tratos e etapas de lúa de mel sucédense uns a outros, en secuencias, iso si, cada vez máis breves. Outro elemento, frecuente na psicoloxía feminina, é o afán de redimir ao delincuente, sexa cal sexa o seu delito. No fondo está a idea de que elas poderán cambiar o que outras non puideron, porque elas quéreno máis. E tamén hai unha concepción do amor como destino fatal -frecuente na literatura do Romanticismo- que leva á muller a aceptar pasivamente o mal que dese amor se deriva.

Para estes casos hai poucas solucións. Necesítase un tratamento psicolóxico que desfaga as complexas ataduras que atenazan á vítima, pero previamente ela ten que desexar liberarse, igual que un drogadicto ten que querer deixar a droga. Mentres a muller non dea ese paso cara á súa liberación seguiremos a ver vítimas asasinadas polo amor da súa vida.

Vítimas posibles

Din que posiblemente ETA estea preparando un gran atentado en Madrid, porque é un bo escenario para mostrar o seu poder. Os que vivimos en Madrid xa estamos afeitos a ser vítimas posibles, padecemos psicoses de terrorismo. Eu, cando vexo pasar dous coches do Samur, non penso nun accidente de tráfico senón nunha bomba, e se hai un apagón de luz o mesmo, e se oio unha sirena da policía non penso nun roubo, senón nun atentado. Isto provoca medo e cambios nos hábitos da xente: ¿A Volta a España remata na Castellana?, pois mellor facer footing por Padre Damián ou por Capitán Haya.

Eu vivín en Lesington e en San Francisco o medo e o desconcerto dos norteamericanos tras os atentados do 11-S: profesores cancelaron en masa a súa intervención en congresos; os restaurantes estaban baleiros e sobraban entradas para calquera espectáculo. Miles de kilómetros afastábanos do lugar dos atentados, pero o medo extendeuse como unha nube velenosa.

Os estudiantes ollaban para min como para unha heroína polo simple feito de seguir cumprindo os meus compromisos. E pedíanme consello: ¿que podemos facer, como debemos actuar fronte ao terrorismo? Eu respondín coa que foi a miña norma en tantos anos de convivencia con esa lacra: facendo a vida normal.

O medo que nos leva a pecharnos na casa, a intentar evitar o lugar onde pode estalar o coche bomba, é un triunfo para os terroristas, o primeiro paso que leva a aceptar «o que sexa» con tal de que non sigan matando. Pero o terrorismo é unha cadea sen fin. A contribución dos cidadáns á loita antiterrorista pasa por aguantar o medo e aceptar o papel de vítimas posibles.